Zapalenie zatok

Zapalenie zatok to częsta przypadłość. Dla większości z nas to przede wszystkim charakterystyczny ból głowy. Czy tak jest naprawdę?

Tak, ale niekoniecznie. Z medycznego punktu widzenia, żeby mówić o zapaleniu zatok musi wystąpić jeden z objawów: zatkanie nosa i / lub katar, dodatkowo ból głowy/ twarzy, ograniczenie albo utrata węchu. Ból głowy/ zatok jest jednym z objawów, ale niekoniecznym, żeby mówić o zapaleniu zatok.

Czym są zatoki?

To przestrzenie wypełnione powietrzem znajdujące się w kościach czaszki. Wszystkie zatoki łączą się z jamą nosową i stąd ich pełna nazwa: zatoki przynosowe.  Z racji bezpośredniego sąsiedztwa zatok i jam nosowych, ich błony śluzowe zachowują ciągłość. Oznacza to, że każda infekcja górnych drogach oddechowych, niemal zawsze przechodzi także na zatoki. Z tego względu coraz częściej używa się pojęcia zapalenia błony śluzowej nosa i zatok. Dlaczego to tak istotne? Ponieważ zapalenie zatok praktycznie zawsze zaczyna się od kataru. Najczęstszą jego przyczyną jest infekcja wirusowa. W jej wyniku dochodzi do obrzęku śluzówki nosa i nadprodukcji wydzieliny. Powoduje to zablokowanie ujścia zatok do nosa i upośledzenie swobodnego przepływu powietrza. Celem leczenia jest z jednej strony ewakuacja wydzieliny (jak należy ewakuować wydzielinę? Dowiedz się więcej) z drugiej redukcja obrzęku, czyli stanu zapalnego - głównych przyczyn nieprzyjemnych objawów jakimi są ból głowy, rozpieranie twarzy, zatkanie nosa, katar.

Zapalenie zatok nie jedno ma imię.

Zapalenie zatok dzieli się na:

• Wirusowe (przeziębienie)
• Powirusowe
• Bakteryjne.

Ostre wirusowe zapalenie zatok to inaczej przeziębienie, choroba niezwykle częsta (2- 5 epizodów/rok u dorosłych, nawet 10 epizodów/rok u dzieci), trwa do 5-7 dni, po tym czasie może dojść do wyleczenia. Jeżeli jednak po 5 dniach dojdzie do zaostrzenia objawów albo będą się one utrzymywać ponad 10 dni, to mówimy o powirusowym zapaleniu zatok. Bakteryjne zapalenie występuje dość rzadko (ok. 0,5-2% przypadków), co szczególnie ważne tylko wtedy ma sens włączenie antybiotykoterapii. Jedynie w koło 0,5–2% wirusowych OZZP dochodzi do rozwoju bakteryjnego OZZP. Oznacza to, że w praktyce mamy zawyżone diagnozy bakteryjnego zapalenia zatok, a tym samym zawyżone wskazania do stosowania antybiotyków.

Objawy zapalenia zatok mogą się utrzymywać nawet 3 miesiące, jeżeli trwają dłużej, mówimy o przewlekłym zapaleniu zatok, które wymaga interwencji laryngologa.

U dzieci objawy mogą się różnić, dominującą formą jest ostre wirusowe zapalenie zatok, zazwyczaj przebiega ono z kaszlem, ale bez ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła, czy utraty węchu, które występują stosunkowo rzadko.

Dlaczego zapalenie zatok nawraca?

Jak każda infekcja wirusowa, zapalenie zatok pojawia się zazwyczaj w okresie jesienno-zimowym. Nie jest jednak prawdą, że przejście zapalenia zatok powoduje jego nawracanie. Przyczyną kolejnych zapaleń zatok, tak jak innych infekcji dróg oddechowych są wirusy. U niektórych osób występują czynniki, które sprzyjają zapadaniu na tę chorobę, takie jak:

• Zaburzenia anatomiczne np. krzywa przegroda nosowa
• Refluks żołądkowo-przełykowy
• Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa
• Niedobory odpornościowe

Podejrzewa się również istotny udział dymu tytoniowego i zanieczyszczeń powietrza.

Rozpoznanie OZZP stawiane jest na podstawie wywiadu przeprowadzonego przez lekarza rodzinnego / pediatrę.

W sytuacji nawrotów, braku reakcji na leczenie, ciężkiego przebiegu pacjent powinien trafić do laryngologa, który wykona badanie endoskopowe.

Leczenie zapalenia zatok

W wirusowym zapaleniu zatok zalecane jest leczenie objawowe. Jeśli nie występują specjalne przeciwwskazania możemy stosować leki przeciwzapalne (np. ibuprofen), leki przeciwbólowe (paracetamol), płukanie nosa roztworami soli fizjologicznej, leki obkurczające błonę śluzową nosa (spray do nosa, pseudoefedryna). Wysoką skuteczność wykazują leki pochodzenia roślinnego, tzw. fitofarmaceutyki, zwłaszcza w postaci złożonych ekstraktów.

„Należy sięgać po preparaty mające status leku, a nie suplementy diety. Wyłącznie preparaty zarejestrowane jako leki mają działania terapeutyczne, potwierdzone rzetelnymi badaniami klinicznymi.”*

Fitoterapię można łączyć z innymi lekami np. niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi czy lekami obkurczającymi błonę śluzową nosa (spray’e donosowe, pseudoefedryna).

Co ciekawe wskazano, że do czynników zapobiegających ostrym wirusowym zapaleniom zatok należy systematyczne uprawianie wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywności.

W powirusowym zapaleniu zatok dochodzi do nasilenia procesu zapalnego, dlatego obok leków objawowych włączane są glikokortykosteroidy donosowe.

W bakteryjnym powirusowym zapaleniu zatok sterydy donosowe zalecane są jako uzupełnienie antybiotykoterapii ogólnej, która stanowi podstawę terapii.

„Fitofarmaceutyki mogą być stosowane w każdym stadium ostrego zapalenia zatok, począwszy od pierwszych objawów choroby aż po leczenie skojarzone z innymi lekami (np. steryd donosowy, antybiotyk). Działają korzystnie zarówno w monoterapii, jak i dodane do leczenia przeciwzapalnego (…). Leki pochodzenia roślinnego w postaci złożonych ekstraktów cechują się niskim ryzykiem działań niepożądanych, tym samym wpisując się również w potrzeby pacjentów, leczenia naturalnymi preparatami pochodzenia roślinnego, które uznawane są za bezpieczne”.

*M. Arcimowicz, Ostre zapalenie zatok w codziennej praktyce, Otolaryngologia Polska 2021; 75(4);40-50

¹Bachert C et al. Poster: Multicentre, randomised, double-blind, placebo-controlled parallel-group dose-finding study of herbal medicine (dry extract) BNO-1016 in acute rhinosinusitis. 84th Annual Meeting of the German Society of Oto-Rhino-Laryngology, Head and Neck Surgery, Nornberg 2013.

²Jund R et al. Clinical efficacy of a dry extract of five herbal drugs in acute viral rhinosinusitis. Rhinology 2012; 50(4): 417-426.

⁴Dokumentacja rejestracyjna leku Sinupret extract.