Katar u dziecka, czy to już zapalenie zatok?

Katar to objaw infekcji układu oddechowego, które występują często w wieku dziecięcym. Infekcje te mają zazwyczaj podłoże wirusowe. Katar trwa zwykle kilka dni i ustępuje przy leczeniu objawowym. O zapaleniu zatok myślimy dopiero wtedy, gdy do kataru dołączają się wyraźna niedrożność nosa i/lub gęsta wydzielina (także spływająca po tylnej ścianie gardła), a objawy utrzymują się dłużej, nawracają po krótkiej poprawie albo zaczynają się gwałtownie, np. z wysoką gorączką i bólem twarzy.

Należy mieć świadomość, że wydzielina z nosa często zmienia kolor w trakcie infekcji: na początku katar bywa wodnisty i przezroczysty, potem staje się gęstszy, żółty, a nawet zielony. Sam zielony katar u dziecka nie przesądza o zakażeniu bakteryjnym. Kolor to zwykle efekt działania neutrofili i enzymu (mieloperoksydazy) w przebiegu stanu zapalnego w trakcie infekcji wirusowych.

Jeśli zielona, gęsta wydzielina towarzyszy łagodnemu przeziębieniu i dziecko czuje się w miarę dobrze, zacznij od toalety nosa, nawadniania i nebulizacji 0,9% NaCl. Na tym etapie rozwoju choroby antybiotyk nie jest potrzebny! Dopiero gdy pojawi się wysoka gorączka, obrzęk powiek/twarzy, silny ból policzków lub czoła, wyraźne pogorszenie stanu ogólnego albo brak poprawy mimo właściwej pielęgnacji, potrzebna będzie wizyta u pediatry.

Czym jest katar?

Katarem nazywamy stan, kiedy na skutek zapalenia błona śluzowa nosa produkuje w nadmiernych ilościach wydzielinę. Wydzielina może wypływać na zewnątrz z jam nosa, ale również spływać po tylnej ścianie gardła, podrażniając znajdujące się tam receptory kaszlu i wywołując kaszel.

Nie można jednoznacznie stwierdzić ile razy dziecko ma prawo zachorować w ciągu roku. W przypadku infekcji górnych dróg oddechowych przyjmuje się, że dzieci mogą przejść od 6 do 8 infekcji rocznie (ze szczególnym nasileniem w okresie jesienno-zimowym oraz wczesnowiosennym) i nie należy uznawać tego za coś wykraczającego poza normę. Wynika to często z faktu, że układ odpornościowy dziecka „dojrzewa” wraz z nim i na bieżąco uczy się, jak radzić sobie z otaczającym go światem. U niemowląt i małych dzieci struktury układu oddechowego są jeszcze niedojrzałe i podlegają intensywnemu rozwojowi.

U dzieci katar pojawia się najczęściej z powodu infekcji wirusowej, czyli przeziębienia, które bardzo łatwo rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Należy pamiętać, że dzieci przebywają w dużych skupiskach ludzkich takich jak żłobki, przedszkola i szkoły, i dlatego też są podatne na infekcje, zwłaszcza górnych i dolnych dróg oddechowych oraz ucha środkowego.

Jeśli objawy trwają krócej niż 5 dni, to mówimy o wirusowym zapaleniu zatok (przeziębieniu). Wówczas stosujemy leczenie objawowe czyli: leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki obkurczające błonę śluzową nosa, działające rozrzedzająco i przeciwzapalnie leki roślinne, płukanie lub nebulizowanie solą fizjologiczną. Ostre wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych są chorobami samoograniczającymi się. Ewentualną zmianę leczenia na bardziej specjalistyczne należy rozważyć nie wcześniej niż 10. dnia utrzymywania się objawów, lub w przypadku pogorszenia po 5 dniach. Wówczas należy udać się do lekarza celem rozszerzenia terapii.

Jak odróżnić przeziębienie od zapalenia zatok?

Europejskie wytyczne, zwane w skrócie EPOS2020, definiuje rhinosinusitis, czyli zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych jako schorzenie, w którym występują dwa lub więcej objawów, ale warunkiem rozpoznania jest pojawienie: (1) blokady nosa (upośledzenie drożności nosa) i/lub (2) wydzieliny nosowej.

Najczęstsze objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych to:

• 80,4–97% – blokada nosa (dziecko oddycha przez usta, ma charakterystyczną mowę nosową)

• 70,4–94% – wyciek z nosa

• 74,5–77% – uczucie bólu, rozpieranie w obrębie twarzoczaszki

• 63,3% – bóle głowy

• 63% – upośledzenie węchu.

U dzieci dominującym objawem jest kaszel, który wynika ze spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła.

Podstawowym zadaniem lekarzy i rodziców, poza oczywiście wyleczeniem choroby, jest unikanie antybiotyków, kiedy nie ma wskazań do ich stosowania. Badania wykazują, że infekcje zatok są zbyt często diagnozowane jako bakteryjne, co może prowadzić do nadużywania antybiotyków.

“Przewlekły katar” a alergiczny nieżyt nosa

Przewlekły katar u dzieci może mieć różne przyczyny. Jedną z nich jest stan zapalny śluzówki nosa, drugą - podrażnienie przez alergeny. Należy rozróżniać obrazy kliniczne obu długo utrzymujących się rodzajów kataru, ponieważ postępowanie terapeutyczne jest odmienne.

Przewlekły katar – typowe cechy:

• utrzymujące się wrażenie zatkanego nosa i/lub gęsta wydzielina (często spływa po tylnej ścianie gardła),
• nocny kaszel, chrapanie, oddychanie przez usta,
• charakterystyczne mówienie przez nos,
• brak wyraźnego związku z porą roku czy konkretnym czynnikiem,
• objawy bardziej „ciągłe” niż napadowe.

Alergiczny nieżyt nosa, tzw. katar sienny, katar alergiczny – typowe cechy:

• wodnisty katar, napadowe kichanie, świąd nosa (często także łzawienie/pieczenie/zaczerwienienie oczu),
• wyraźne nasilenie po kontakcie z alergenem (pyłki — zwykle sezonowo; roztocza i sierść — często przez cały rok),
• nierzadko współistnieje z innymi chorobami atopowymi (np. AZS, astma) i/lub dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku alergii,
• dolegliwości często nasilają się nad ranem i w nocy, ustępują po ograniczeniu kontaktu z alergenem oraz po leczeniu przeciwalergicznym zaleconym przez lekarza (np. leki przeciwhistaminowe, donosowe glikokortykosteroidy).

Jeśli nieżyt nosa u dzieci trwa zdecydowanie zbyt długo i zaburza codzienne funkcjonowanie, skonsultuj się z lekarzem i rozważ diagnostykę w kierunku alergii. Krople do nosa stosuj krótko i zgodnie z ulotką lub zaleceniem specjalisty.

Starsze dzieci warto uczyć prawidłowo wydmuchiwać nos, aby nie zwiększały ciśnienia w nosie i nie „wtłaczały” śluzu głębiej: do zatok i przez trąbkę słuchową do ucha środkowego. U najmłodszych dzieci zamiast wydmuchiwania stosuje się aspirator + sól fizjologiczną. W tej grupe wiekowej należy unikać olejków eterycznych i silnych środków obkurczających.

Dobre rozpoznanie ułatwia dobór terapii - od higieny i modyfikacji środowiskowych, przez leczenie przeciwalergiczne, aż po ewentualne postępowanie laryngologiczne (np.: w przypadku przerostu migdałka gardłowego, nawracających infekcji z upośledzoną drożnością nosa czy podejrzenia przewlekłego zapalenia zatok/polipów).

Co stosować na katar u dziecka? Domowe sposoby

• Nebulizacja z soli fizjologicznej. Za pomocą sprężonego powietrza roztwór wodny zostaje przekształcony w aerozol. Taki zabieg pozwala nawilżyć i oczyścić drogi oddechowe oraz ułatwia usuwanie gęstej wydzieliny przez jej rozrzedzenie.
• Toaleta nosa, czyli zapobieganie zaleganiu wydzieliny w nosie i hamowaniu dopływu powietrza. W tym celu należy regularnie przepłukiwać nos (np. solą fizjologiczną czy preparatami z wodą morską), stosować nebulizację z soli fizjologicznej i odpowiednie oczyszczenie nosa. Trzeba pamiętać, że najmłodsze dzieci nie potrafią samodzielnie i efektywnie wydmuchać nosa i usunąć zalegającej wydzieliny. Warto więc zaopatrzyć się w odpowiedni aspirator. Natomiast od 1 roku życia powinno się zacząć uczyć dzieci efektywnego smarkania. Całą toaletę nosa powinno się wykonać przed posiłkiem i przed snem. Bardzo istotne jest również, aby wykonać ją przed podaniem leku do nosa.
• Nawadnianie. Należy pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. W trakcie infekcji dziecko wykonuje więcej oddechów na minutę , więc wytraca więcej pary wodnej z wydychanym powietrzem. Oznacza to, że wzrasta zapotrzebowanie organizmu na wodę, czyli dziecko powinno wypić więcej wody niż robi to w okresie zdrowia. Niedobór wody może nasilić objawy przeziębienia oraz kaszel. Woda rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie.
• Odpowiednie warunki w domu. W pokoju, w którym dziecko przebywa powinny być spełnione warunki, które poprawiają przebieg infekcji. Musimy zadbać o: odpowiednią temperaturę pomieszczenia (w przedziale między 20 a 22°C), odpowiednią wilgotność (w granicach 40-70%) oraz o jakość powietrza czyli poziom zanieczyszczeń (w tym celu warto zakupić do domu oczyszczacz powietrza z filtrem HEPA).
• Pozycja ciała. W trakcie snu głowa dziecka powinna być wyżej niż klatka piersiowa, tak żeby nadmiar wydzieliny spływał w dół z grawitacją a nie zalegał i zatykał nos. Natomiast jeśli dziecko nie śpi, powinno być jak najczęściej w pozycji pionowej, tak aby ułatwić ewakuację wydzieliny z nosa.

Co zrobić, by chronić przed katarem?

Zgodnie ze starą zasadą, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, i w tym przypadku dobrze pamiętać o codziennej profilaktyce. Przede wszystkim powinniśmy dbać o higienę, myć ręce oraz unikać kontaktu z osobami przeziębionymi.

Przy pierwszych objawach zamiast nerwowo szukać w sieci „co na gęsty katar u dziecka”, postaw na prawidłową toaletę nosa, dobre nawodnienie, nebulizacje solą fizjologiczną lub morską. Lek na katar dla dzieci dobieraj stosownie do wieku. Jeśli zastanawiasz się, co na zielony katar u dziecka, pamiętaj: sam kolor nie przesądza o zakażeniu bakteryjnym; znaczenie mają czas trwania dolegliwości i samopoczucie. Gdy pojawia się ból twarzy, gorączka lub długie utrzymywanie się objawów, to sygnał, aby lekarz ocenił, czy to już katar zatokowy i zaproponował odpowiednie leczenie.
Ponadto w postępowaniu przy dolegliwościach ze strony nosa i zatok u dzieci od 6 roku życia należy rozważyć leki roślinne. Lek Sinupret^® to lek stosowany wspomagająco w przewlekłym zapaleniu zatok u dorosłych oraz wspomagająco w ostrym i przewlekłym zapaleniu zatok u dzieci. Lek Sinupret^® zmniejsza obrzęk błony śluzowej[1-3], powoduje rozrzedzenie śluzu[1-3], działa przeciwzapalnie[1-3], dodatkowo działa zarówno na przyczyny, jak i na objawy zapalenia zatok[1-3]. Działanie leku Sinupret^® zostało potwierdzone badaniami[1-2].
W leczeniu zapalenia zatok nie rezygnuj z leku na rzecz suplementu diety – wybierz skuteczną terapię!

Referencje:
[1] Neubauer, März Placebo‑controlled, randomized, double‑blind clinical trial with Sinupret sugar‑coated tablets on the basis of a therapy with antibiotics and decongestant nasal drops in acute sinusitis. Phytomedicine 3, 1994, 177‑181.
[2] März R.W., Ismail C., Popp M.A.: Action profile and efficacy of a herbal combination preparation for the treatment of sinusitis.Wien Med Wochenschr 1999; 149: 202‑208.
[3] Charakterystyka produktu leczniczego Sinupret, tabletki drażowane.