Katar u dziecka, czy to już zapalenie zatok? – kiedy u dzieci występuje katar jak często, czym jest zapalenie zatok jakie są objawy, jak można pomoc dziecku?

Czym jest katar? Katarem nazywamy stan, kiedy na skutek zapalenia błona śluzowa nosa produkuje w nadmiernych ilościach wydzielinę. Wydzielina może wypływać na zewnątrz z jam nosa, ale również spływać po tylnej ścianie gardła, podrażniając znajdujące się tam receptory kaszlu i wywołując kaszel.

Nie można jednoznacznie stwierdzić ile razy dziecko ma prawo zachorować w ciągu roku. W przypadku infekcji górnych dróg oddechowych przyjmuje się, że dzieci mogą przejść od 6 do 8 infekcji rocznie (ze szczególnym nasileniem w okresie jesienno-zimowym oraz wczesnowiosennym) i nie należy uznawać tego za coś wykraczającego poza normę. Wynika to często z faktu, że układ odpornościowy dziecka „dojrzewa” wraz z nim i na bieżąco uczy się, jak radzić sobie z otaczającym go światem. Dodatkowo, u małych dzieci występuje inna budowa układu oddechowego (wąskie i krótkie drogi oddechowe).

U dzieci katar pojawia się najczęściej z powodu infekcji wirusowej, czyli przeziębienia, które bardzo łatwo rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Należy pamiętać, że dzieci przebywają w dużych skupiskach ludzkich takich jak żłobki, przedszkola i szkoły, i dlatego też są podatne na infekcje, zwłaszcza górnych i dolnych dróg oddechowych oraz ucha środkowego.

Jeśli objawy trwają krócej niż 5 dni, to mówimy o chorobie przeziębienowej. Wówczas stosujemy leczenie objawowe czyli: leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe, leki obkurczające błonę śluzową nosa, działające rozrzedzająco i przeciwzapalnie leki roślinne, płukanie lub nebulizowanie solą fizjologiczną. Ostre wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych (przeziębienia, infekcje górnych dróg oddechowych) są chorobami samoograniczającymi się.  Ewentualną zmianę leczenia  na bardziej specjalistyczne należy rozważyć nie wcześniej niż 10. dnia utrzymywania się objawów, lub w przypadku pogorszenia po 5 dniach. Wówczas należy udać się do lekarza celem rozszerzenia terapii o sterydy lub ewentualnego wyboru antybiotyku

Jak odróżnić przeziębienie od zapalenia zatok? Europejskie wytyczne, zwane w skrócie EPOS2020, definiuje rhinosinusitis, czyli zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych jako schorzenie, w którym występują dwa lub więcej objawów, ale warunkiem rozpoznania jest pojawienie: (1) blokady nosa (upośledzenie drożności nosa) i/lub (2) wydzieliny nosowej.

Najczęstsze objawy ostrego zapalenia zatok przynosowych to:

• 80,4–97% – blokada nosa (dziecko oddycha przez usta, ma charakterystyczną mowę nosową)

• 70,4–94% – wyciek z nosa

• 74,5–77% – uczucie bólu, rozpieranie w obrębie twarzoczaszki

• 63,3% – bóle głowy

• 63% – upośledzenie węchu.

U dzieci dominującym objawem jest kaszel, który wynika ze spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła.

Podstawowym zadaniem lekarzy i rodziców, poza oczywiście wyleczeniem choroby, jest unikanie antybiotyków, kiedy nie ma wskazań do ich stosowania. Badania wykazują, że infekcje bakteryjne zatok są zbyt często diagnozowane z jednoczesnym nadużywaniem antybiotyków.

Jak można pomóc dziecku z katarem?

• Nebulizacja z soli fizjologicznej. Za pomocą sprężonego powietrza roztwór wodny zostaje przekształcony w aerozol. Taki zabieg pozwala nawilżyć i oczyścić drogi oddechowe oraz ułatwia usuwanie gęstej wydzieliny przez jej rozrzedzenie.
• Toaleta nosa, czyli zapobieganie zaleganiu wydzieliny w nosie i hamowaniu dopływu powietrza. W tym celu należy regularnie przepłukiwać nos (np. solą fizjologiczną czy preparatami z wodą morską), stosować nebulizację z soli fizjologicznej i odpowiednie oczyszczenie nosa. Trzeba pamiętać, że najmłodsze dzieci nie potrafią samodzielnie i efektywnie wydmuchać nosa i usunąć zalegającej wydzieliny. Warto więc zaopatrzyć się w odpowiedni aspirator. Natomiast od 1 roku życia powinno się zacząć uczyć dzieci efektywnego smarkania. Całą toaletę nosa powinno się wykonać przed posiłkiem i przed snem. Bardzo istotne jest również, aby wykonać ją przed podaniem leku do nosa.
• Nawadnianie. Należy pamiętać o wypijaniu odpowiedniej ilości wody. W trakcie infekcji dziecko wykonuje więcej oddechów na minutę , więc wytraca więcej pary wodnej z wydychanym powietrzem. Oznacza to, że wzrasta zapotrzebowanie organizmu na wodę, czyli dziecko powinno wypić więcej wody niż robi to w okresie zdrowia. Niedobór wody może nasilić objawy przeziębienia oraz kaszel. Woda rozrzedza wydzielinę i ułatwia jej usuwanie.
• Odpowiednie warunki w domu. W pokoju, w którym dziecko przebywa powinny być spełnione warunki, które poprawiają przebieg infekcji. Musimy zadbać o: odpowiednią temperaturę pomieszczenia (w przedziale między 20 a 22°C), odpowiednią wilgotność (w granicach 40-70%) oraz o jakość powietrza czyli poziom zanieczyszczeń (w tym celu warto zakupić do domu oczyszczacz powietrza z filtrem HEPA).
• Pozycja ciała. W trakcie snu głowa dziecka powinna być wyżej niż klatka piersiowa, tak żeby nadmiar wydzieliny spływał w dół z grawitacją a nie zalegał i zatykał nos. Natomiast jeśli dziecko nie śpi, powinno być jak najczęściej w pozycji pionowej, tak aby ułatwić ewakuację wydzieliny z nosa.

Jak się chronić przed katarem?

Zgodnie ze starą zasadą, że lepiej zapobiegać, niż leczyć, i w tym przypadku dobrze pamiętać o codziennej profilaktyce. Przede wszystkim powinniśmy dbać o higienę, myć ręce oraz unikać kontaktu z osobami przeziębionymi.